Elçin Sərdarov

Fotoşəkilin müəllifi:  S.Elnur

Qədim və zəngin bir etnik mədəniyyətə, təbiətə və biomüxtəlifliyə malik, tarixi, mədəni və memarlıq abidələri, milli parklar, istirahət mərkəzləri və elmi mərkəzləri ilə tanınan , müxtəlif iqlim qurşağı olan bir ölkədə, ekojurnalistikanın turizmin inkişafındakı rolunu araşdırmağa başlamazdan əvvəl istərdim. oxuculara ekoloji jurnalistikanın nə olduğunu və adi jurnalistikadan nə ilə fərqləndiyini, turizmin hansı növləri var və medianın hansı biri turizmin ölkə daxilində və xaricdə təbliği baxımından ən təsirli ola bildiyini izah edim.

Ekoloji jurnalist — təbiətə və insana yaxındır

Ekoloji jurnalistika, ölkəmizdə bir ixtisas kimi, nisbətən yaxınlarda formalaşmışdır, halbuki ətraf mühitə aid materiallar dərc edilirdi, eləcə də ekoloji problemlərə həsr olunmuş ixtisaslaşmış nəşrlər və verilişlər     müstəqillik əldə etməzdən əvvəl də var idi.

Bu sahəni öyrənib ekoloji jurnalistika ilə bağlı tədris proqramları hazırlayaraq ekoloji jurnalistika dərsliklərinin müəllifləri Anna Koçinyova, Olqa Berlova, Viktoriya Kolesnikova, Şaron M. Fridman, Kenet A. Fridman, həmçinin  Gülnaz Bağvanova, Liya Bayramova, Gulya Süleymanova, Otar Kiriya kimi jurnalistlər tərəfindən hazırlanmış yazılar və məqalələrlə tanış olmuşdum.

Ekoloji jurnalistikanı tematik bölmə kimi müəyyənləşdirmək bəzi media ekspertlərin fikrincə, o qədər də düzgün deyil. Bu baxımdan hər hansı bir jurnalistikanı ekoloji hesab etmək olar, çünki ətraf mühit insanların, canlı və cansız təbiətin mürəkkəb əlaqələrə daxil olduğu mürəkkəb bir sistemdir. Hər hansı bir iqtisadi, sosial və ya digər problemin dərin təhlili nəticəsində ətraf mühit perspektivinə çatmaq demək olar ki, qaçılmazdır. Və əksinə, ətraf mühit probleminin bilik sahəsi olaraq, ətraf mühitə təsiri ilə əlaqəli bir hadisənin (məsələn, müəssisədəki qəzalar) həlli bu təsirin digər, iqtisadi, siyasi və s. sosial, tibbi, etik təsirlərə gətirib çıxaracaq. «Ekoloji jurnalistikası» anlayışını daha dar şəkildə müəyyənləşdirməyə çalışsaq, deyə bilərik ki, bu həm qlobal, həm də yerli miqyasda ətraf mühit məsələlərinin davamlı, geniş şəkildə işıqlandırılmasını nəzərdə tutur və belə jurnalistikanın mövzusu nəinki problemlər, həm də istifadə sahəsindəki müsbət nümunələr ola bilər ətraf mühitin qorunması.

Jurnalistin diqqətinə layiq görülən qlobal ekoloji problemlər arasında yer kürəsinin artan əhalisi və bu əhalini qidalandırmaq üçün qida ehtiyacı da var. Bunun nəticəsi meşələrin qırılması, səhralaşma, torpağın deqradasiyası və heyvanların və bitkilərin təbii mühitinin məhv edilməsi kimi ətraf mühitin məhv edilməsidir. Qlobal problemlərin həllinin müsbət nümunələri olaraq, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının stratosferdəki ozon qatının məhv edilməsi ilə mübarizə və təmiz texnologiyaların yayılması üzrə beynəlxalq səylərə istinad edə bilərik. Eləcə də dünya ictimaiyyətinin Kioto Protokolu çərçivəsində planetdəki zərərli atmosfer tullantılarının və uyğunlaşmalarının qarşısını almaq, biomüxtəlifliyin azalmasının qarşısını almaq və s. Milli səviyyədəki problemlərə şəhərlərin böyüməsi və hava, su və səs-küy «çirklənməsi» ilə əlaqəli çirklənmə daxildir. Eyni zamanda, milli miqyaslı ekoloji problemlərin həllinin müsbət nümunələri kimi ölkənin davamlı inkişafını və təbii ehtiyatlardan ehtiyatlı istifadəsini təmin edən tədbirləri və layihələri qeyd etmək olaq.

Turizm mövzusunun ekoturizm kontekstində işıqlandırılması

Turizm mövzularının, xüsusən də ətraf mühitin işıqlandırılması ekoloji jurnalistlər üçün də prioritetdir. Şübhəsiz ki, bir çox insanlar milli parkları ziyarət edən turistlərin qızıl qaydaları haqqında bilirlər və ya eşitmişlər. Bu qaydalarda deyilir ki, parka girə bilərsən, parkı gəzib, ecazkar təbiətinə heyran ola və gözəl parkın yadigarı olaraq səninlə meşənin, çiçəklərin, quşların şəklini çəkə bilərsən, amma heç bir halda çiçəkləri qırma, ağacları kəsmə və ya parkda zibil atma. Ekoturizmin inkişafı müxtəlif tədqiqat və macəra səyahətlərinin təşkili üçün şəraitin yaradılmasını təmin edir. Turizmin bu cür növləri üçün əsas resurs həm də motivasiya olaraq təbii mühit və ya onun ayrı-ayrı elementləri: landşaftlar, təbii abidələr, müəyyən növ bitki və ya heyvanlar və ya onların birləşməsidir.

Azərbaycana gələn turistlər İçərişəhər kompleksi, Qobustandakı qaya abidələri, Yanardağda daim yanan alovunu və Qala Muzeyini görmək, dəmir ağacı ilə məşhur Girkan kimi milli parkla, unikal biomüxtəlifliyini alim Biberşteyn tərəfindən öyrənilmiş, görkəmli yazıçı Aleksandr Dümanın səyahət etdiyi Şahdağı seyr etmək və yeni yaradılmış Milli Parkla tanış olmaq, Şəkidəki Xan Sarayını və Karvansarayı ziyarət etmək, Lahıcda sənətkarlar və tətbiqi incəsənət nümunələri ilə tanış olmaq, Naftalanda faydalı müalicəni qəbul etmək, Batabatın sirlərini öyrənmək və ölkənin digər gözəl güşələrinin təbii sərvətləri ilə tanış olmaq istəyində olurlar.

Naməlum ərazilərin təbiəti və mədəniyyəti ilə maraqlanan bu turist qrupunun ölkəni ziyarət etməsi və bu barədə müsbət və cəlbedici məlumatları ailə üzvlərinə, dostlarına çatdırılması üçün bizim həmkarlarımız  — jurnalistlərə öz məlumatlarını, eskizlərini, reportajlarını, səfər gündəliklərini, ölkənin maraqlı yerləri, özünəməxsus insanları və təbiəti, adət-ənənələri və mədəniyyəti haqqında populyar tərzdə maraqlı mövzularda hazırlamaq, faydalı saytlarda və sosial qruplarda təşviq etmək lazımdır.

Burada materialın təqdimatı, yaxşı, cəlbedici bir başlığın olması, maraqlı və cazibədar faktlar, miflər, əfsanələr, marşrutlar və ölkəmizə gələn qonaqların təəsüratları mühüm rol oynayırlar. Əgər biz turizm marşrutları, turizm obyektləri və onların üstünlükləri haqqında məlumatları çap edən bir jurnaldan danışırıqsa, bu halda savadlı və əlçatan bir təqdimat dili ilə yanaşı rəngli jurnalın dizaynına və içərisindəki fotoşəkillərin keyfiyyətinə diqqət yetirmək lazımdır.

Ekojurnalistika həm də radio və televiziya verilişləridir. Əgər turizmlə bağlı hazırlanmış radio proqramlarında radio jurnalistinin peşəkarlığı, mütəxəssislərin cəlb etdiyi səsli effektlər və radio layihələrinin mövzuları, sahədəki reportajlar mühüm yer tutursa, o zaman televiziyada da materialın ideyası və peşəkar təqdimatı, televiziya jurnalisti və operatorunun uğurlu komanda işi, müasir texnologiyalardan istifadə və milli parklarda, tarixi və mədəni dəyər yerlərində ekskursiyalar, turlar və ekotədbirlərin işıqlandırılmasında interaktivliyi təmin etmək, xalq sənətkarlıq və ənənələrini təbliğ etməkdir.

Ekoturistlər eyni təbiət həvəskarları, quş seyrçiləri, elmi tədqiqatçılar, meşə və dəniz gəzintilərini sevənlər, dağ zirvələrini fəth edənlər və etnik mətbəxt yeməklərini və ənənələri sevənlərdir. Turizmin bu seqmentinin peşəkar mediada yayımlanması və reklamı azdır, ekoturistin gəlişinə və planlaşdırılan marşrut boyunca problem olmadan və ən az xərclə gəzmək üçün şərait yaratmaq, təbii ki, müəyyən bir ərazidə yaşayan bölgələrin, xalqların adət və ənənələrini nəzərə alaraq, mövcud qaydalara və təhlükəsizlik standartlarına uyğun olaraq.

Qeyd etmək istərdim ki, dünyanın aparıcı ölkələri ekoloji turizmin inkişafından böyük sosial və iqtisadi üstünlüklər alırlar. Buraya ərazilərin dayanıqlı iqtisadi inkişafı, istirahət istifadəsi ilə məşğul olan əhali hesabına iş yerlərinin yaradılması, xidmət sahələrinə yerli icmaların cəlb edilməsi, yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməsi və sosial gərginliyin azaldılması və s.daxildirlər.

Ekoloji jurnalistikanın vəzifəsi insanları ətraf mühitin qorunması, ekoturizmin inkişafı, etnik turizmin inkişafı, kənd turizmi, quş seyrliyi (Birdwatching), tədqiqat turizmi, vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş müxtəlif səviyyəli tədbirlərdə iştirak etməyə cəlb etməkdir. Jurnalistlər insanlara təbiət haqqında bir arayış tipli və ensiklopedik məlumat verməli və ekoturizmin təbiətin və cəmiyyətin xeyrinə inkişafı ideyasını təbliğ etmək üçün maraqlı bir şəkildə təqdim etməlidirlər.

Qeyd edək ki, ölkənin ali təhsil müəssisələrində ekoloji jurnalistika fənni üzrə dərs saatlarının artırılmasına ehtiyac duyulur. Onları həyata keçirmək gələcək jurnalistlər üçün faydalı olardı. Ümumiyyətlə, mətbuatın ixtisaslaşmasına, ətraf mühit mövzularında yazmalarına, reytinqlərinin hazırlanmasına ehtiyac var.

Ekojurnalistika, turizm və təhsil

Qeyd etmək istərdim ki, Ekoloji Balans İctimai Birliyi KeTury ictimai təşkilatı ilə birlikdə Finlandiya Xarici İşlər Nazirliyinin maliyyə dəstəyi və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə 2017-ci ildən «Turizmin İnkişafı və Azərbaycan kəndlərində yerli sənətkarlıq dəstəyi ” layihəsinin həyata keçirir.

Ekoloji Balans İctimai Birliyinin bu layihəsi Ketura İctimai Birliyi (Fi) tərəfindən dəstəklənmişdir. Layihə çərçivəsində ölkəmizin Lənkəran-Astara, Qəbələ-Şəki və Quba bölgələrində Azərbaycan Turizm və Menecment Universiteti ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Finlandiya Universiteti ilə kənd turizmi, işgüzar təhsil və turizmdə qadınlara dəstək olmaq kursları keçirilir. Finlandiya Universiteti və Azəraycan Turizm Universiteti arasında tələbə və müəllim mübadiləsi sahəsində iş aparılır; kənd turizminin marketinq strategiyaları dəstəklənir.

Ekoloji jurnalistikanın inkişafı müəyyən dərəcədə dövlət tərəfindən Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, habelə beynəlxalq və yerli ictimai təşkilatlar tərəfindən təşkil olunan müsabiqələr vasitəsilə dəstəklənir və stimullaşdırılır. Bu cür müsabiqələrin məqsədi ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması, ətraf mühit, təbii resurslarının qorunması və təbiətin davamlı istifadəsi barədə ictimaiyyəti məlumatlandırmaqdır. Ekoloji və digər davamlı turizm ideyalarını təbliğ edən ekoloji jurnalistləri arasında müsabiqələrin keçirilməsi təşəbbüslərin də dəstəklənməsinə ehtiyac duyulur. Ümid edirik ki, bu sahədə də yeni təşəbbüslər dəstəklənəcək.