Qobustan Milli tarix-bədii qoruğunun yaradılmasının 50 illik yubileyi və YUNESKO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edilməsinin 10 illiyi tamam olur. Bu əlamətdar günlərin qeyd edilməsi çərçivəsində yerli və beynəlxalq ekspert və alimlərin iştirakı ilə 13-14 iyun tarixlərində “Qobustan – Mədəniyyətlərin qovşağında qayaüstü İncəsənət” adlı Beynəlxalq konfrans “Rəsmi Qəbullar Sarayı”nda keçirilib.
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyindən GreenPen.az-a veriləm məlumata görə, konfransda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun dəstəyi və beynəlxalq elmi-əməkdaşlıq çərçivəsində Qobustan qoruğunun əməkdaşları tərəfindən apardığı sahəvi tədqiqatlarla bağlı “Qobustan. Yeni baxış” adlı layihənin təqdimatı keçirilib. Layihəyə əsasən ilk dəfə olaraq abidələrin öyrənilməsində 3D modelləşdirmə metodundan istifadə olunmuşdur. Yeni tapıntılar Qobustan qayaüstü təsvirlərinin Abşeron və Kiçik Qafqaz qayaüstü təsvirləri ilə əlaqəsi və ümumilikdə Azərbaycan qayaüstü incəsənətinin öyrənilməsi üçün yeni imkanlar açmışdır.
Həmin gün, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, AMEA və Qaradağ İcra Hakimiyyətinin təşkilatçılığı ilə Qobustan Milli tarix-bədii qoruğunda təntənəli yubiley tədbiri keçirilib.
Azərbaycan insan yaranandan bu günədək bəşər tarixinin bütün dövrlərinə aid tarixi-arxeoloji abidələrlə zəngin bir ölkədir. Qobustan – insanın ilk yaranma ocaqlarından biridir.
İlk dəfə olaraq 1939-cu ilin baharında görkəmli arxeoloq İshaq Cəfərzadə Cingirdağ-Yazılıtəpə ərazisində qayaüstü təsvirləri qeydə almış və bununla da Azərbaycan tarixində, mədəniyyətində əvəzsiz yeri olan Qobustan abidələri elm aləminə təqdim olunmuşdur.
XX əsrin 60-ci illərindən İ.Cəfərzadənin tədqiqatları arxeoloqlar Cəfərqulu Rüstəmov və Firuzə Muradova tərəfindən uğurla davam etdirilmişdir. Keçən bu müddət ərzində Qobustan təkcə yerli alimlərin deyil, həmçinin xarici arxeoloqların, elm adamlarının daim görmək və tədqiqatlarında iştirak etmək istədiyləri qayaüstü təsvir mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir.
Üst paleolitdən (qədim daş dövrü) eramızdan əvvəl XVIII-XV – minilliyinədək dövrü əhatə edən Qobustan qayaüstü təsvirləri mövzu müxtəlifliyi, süjet orijinallığı və müəyyən bədii ustalığı ilə seçilir. Qayalarda kişi və qadın, vəhşi öküz, keçi, maral, şir, vəhşi ceyran, at, it, canavar, donuz təsvirlərinə rast gəlmək olar. Həmçinin, atlı və piyada ov səhnələri, döyüş səhnələri, kollektiv əmək səhnələri, qurban kəsmə, biçin səhnələri qeydə alınmışdır. Müasir Azərbaycan xalq rəqsi olan «Yallı»nı xatırladan tək və qrup halında mərasim rəqslərinə təsadüf olunur.
Bundan əlavə, ərazidə Azərbaycanın orta əsrlər tarixinin müxtəlif dövrlərinə aid olan ərəb əlifbası ilə həkk olunmuş yazılar və I əsrin sonunda XII ildırımsürətli Roma legionunun burada olmasını təsdiq edən qədim Roma yazısı vardır.
Cingirdağın şimal-şərq ətəyində yerləşən və «Qavaldaş» adlanan daş çox böyük maraq kəsb edir. Ehtimal olunur ki, bu səsli daşdan mərasim rəqslərinin yerinə yetirilməsində primitiv zərb musiqi aləti kimi istifadə olunurdu.
Qobustan qaya rəsmlərinin, mədəni landşaftının qorunması, tədqiqi və təbliği məqsədilə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 503 nömrəli 09 sentyabr 1966-cı il tarixli Qərarı ilə Qobustan Dövlət tarix-bədii qoruğu yaradılmış və 1967-ci ildən fəaliyyətə başlamışdır.
Hazırda Qobustan ərazisində 20 mağara və yaşayış yeri, tunc və sonrakı dövrlərə aid 40 kurqanda tədqiqat işləri aparılmış və öyrənilmişdir. Nəticə olaraq, 1031 qaya üzərində çəkilmiş 6300-dən çox qayaüstü təsvir və 105 000 ədəd arxeoloji material qoruğun fonduna daxil edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin və xanımı Mehriban Əliyevanın şəxsi səyi nəticəsində 29 iyun 2007-ci il tarixində Yeni Zelandiyanın Kristcorc şəhərində keçirilən Ümumdünya İrs Komitəsinin XXXI Sessiyasında Qobustanın qayaüstü təsvirləri, mədəni landşaftı ilə birlikdə YUNESKO-nun Dünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir və 2013-cü ildə Qobustan qoruğuna YUNESKO tərəfindən Dünya İrs Siyahısında olan çox az sayda tarixi ərazilərə şamil edilmiş “gücləndirilmiş mühafizə” statusu verilmişdir.
Qobustan qoruğunda milli sərvətlər xəzinəsinin qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidenti «Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu ərazisində yerləşən tarixi və mədəni sərvətlərin qorunması haqqında» 11 iyun 2007-ci il tarixli 2213 nömrəli Sərəncam imzalamışdır. Sərəncamdan irəli gələrək Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 6 noyabr 2007-ci il tarixli Qərarı ilə qoruğa Milli qoruq statusu verilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamı əsasında Qobustan Milli qoruğunun ərazisində aparılan genişmiqyaslı yenidənqurma və abadlıq işləri nəticəsində yeni inzibati və muzey binası tikilərək istifadəyə verilmişdir. 2012-ci ilin dekabr ayının 26-da cənab Prezident İlham Əliyev və ölkənin birinci xanımı Mehriban Əliyeva ilə birlikdə muzey binasının acılışında iştirak etmişlər.
2012-ci ildə Portuqaliyanın Penofil şəhərində Avropa muzeylər forumunda təqdim olunmuş “Avropanın ən yaxşı muzeyi” nominasiyasında iştirak edən müxtəlif ölkələrin 51 muzeyləri arasında Qobustan Milli tarix-bədii qoruğu “European Museum of theYear Award” mükafatına layiq görülən 8 muzeydən biri olmuşdur.
2015-ci ildə Qobustan Milli tarix-bədii qoruğunun Avropa Mədəni Marşrutlar İnstitutu tərəfindən sertifikatlaşdırılmış “daş üzərində qədim yazılar” mədəni turizm marşrutlarına (PRAT-CARP) daxil edilmişdir.
GreenPen.az
